مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR)
انطباق داوطلبانه‌ی مسئولیت اجتماعی و محیط زیستیِ شرکت‌ها مسئولیت اجتماعی شرکتی نامیده می‌شود.
مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی در شرایطی موضوعیت پیدا می‌کند که شرکت‌ها تصمیم به مشارکت داوطلبانه برای ایجاد جامعه‌ای بهتر و محیط‌زیستی پاک‌تر بگیرند. مسئولیت اجتماعی شرکتی توسط کمک های شرکت ها از راه فعالیت های کسب و کار وسرمایه گذاری اجتماعی به جامعه ، معرفی می شود.مفهوم مذکور مفهوم توسعه پایدار و سطح شرکت را با یکدیگر مرتبط می‌سازد.
طی سال‌های اخیر در سرتاسر جهان به دلیل وجود انتظار مشتریان، فضای عمومی و سرمایه‌گذاران در خصوص عملکرد پایدار و مسئولانه، بسیاری از شرکت‌ها به ارتقا استراتژی‌های مرتبط با مسئولیت اجتماعی شرکتی پرداخته‌اند. می‌توان گفت در بسیاری از موارد، CSR محصول فشارهای اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی است.
عبارت «مسئولیت اجتماعی شرکتی» مفهومی مبهم است که بر کاربردهای متفاوتی دلالت می‌کند. مسئولیت اجتماعی شرکتی نه تنها بر رعایت استانداردهای حقوق بشر و مقررات نیروی کار و امنیت اجتماعی اشاره دارد بلکه موضوعاتی چون مقابله با تغییرات آب و هوایی، مدیریت پایدار منابع طبیعی و حمایت از مصرف‌کننده را نیز مورد توجه قرار می‌دهد.
مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی نخستین بار در سال ۱۹۵۳ توسط ویلیام بون در مقاله‌ای تحت عنوان «مسئولیت‌های اجتماعی تاجر» مطرح شد. و در دهه ۱۹۹۰ با به کاربستن این مفهوم و پیاده‌سازی آن توسط شرکت آلمانی بتافارم ، شرکت داروسازی، مفهوم مذکور مورد توجه بیش‌تری قرار گرفت. مشخصه اصلی بازار دارو برخورداری از ظرفیت جابجایی محصولات با یکدیگر است. در سال ۱۹۹۷با توقف رشد فروش، شرکت متوجه این واقعیت شد که در بازار داروهای عمومی، در مورد قیمت و کیفیت تمایزی میان شرکت‌ها وجود ندارد. و این امر زمینه‌ساز استفاده شرکت از مسئولیت اجتماعی شرکتیبه عنوان تجلی ارزش‌های شرکت و به عنوان بخشی از استراتژی‌های آن شد. با به‌کارگرفتن تعهد اجتماعی و استراتژیک برای خانواده‌هایی که فرزندان با بیماری های مزمن دارند، شرکت بتافارم نسبت به شرکت‌های دیگر دارای مزیت استراتژیک شد.
در جولای ۲۰۰۱، کمیسیون اروپا تصمیم به انتشار مقاله‌ای مشورتی در مورد مسئولیت اجتماعی شرکتی با عنوان «ترویج چارچوب اروپائی برای مسئولیت اجتماعی شرکتی» گرفت. مقاله مذکور بر آن است به این بحث بپردازد که اتحادیه اروپا چگونه می‌تواند در جهت ترویج مسئولیت اجتماعی شرکتی در سطح اروپائی و بین‌المللی فعالیت کند.
مقاله مذکور در جهت ترویج شیوه های مسئولیت اجتماعی شرکتی، اطمینان از اعتبار ادعاهای مسئولیت اجتماعی شرکتی و نیز انسجام سیاست‌های عمومی مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکتی تدوین شده است.
شرکت‌های مسئول در عصر جهانی‌شدن
چگونگی درک یک شرکت از مسئولیت‌های اجتماعی خود به عوامل متعددی بستگی دارد، عواملی مانند بازاری که شرکت در آن فعالیت می‌کند، خط کسب و کار و اندازه آن.
طی سال‌های اخیر مبحث مسئولیت اجتماعی شرکتی به فعالیتی اساسی در فضای کسب و کار تبدیل شده تا آن‌جا که مدیران شرکت‌های بزرگ بین‌المللی توجهی خاص به آن داشته‌اند. آن‌ها به خوبی به این نتیجه رسیده‌اند که برخورداری از یک برنامه‌ی مسئولیت اجتماعی شرکتی قوی عنصری اساسی و مهم در دستیابی به تجارت خوب و رهبری موثر است. شرکت‌ها به این مهم دست یافته‌اند که اثر آن‌ها در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، روابط آن‌ها با سرمایه‌گذاران، کارمندان و مشتریان را به طور مستقیم تحت تاثیر قرار می‌دهد.
طی سالیان سال مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی توسط شرکت‌های بزرگ یا چند ملیتی مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما امروزه این مبحث از منظر شرکت‌های کوچک مقیاس ملی نیز مهم تلقی می‌شود.
شرکت تفلن شِل از شرکت‌های پیشتازی بود که به این نتیجه رسید که انجام اقدام مسئولانه از مدیریت بحرانِ بعد از وقوع حادثه بهتر است. شرکت شل زمانی با شوکی عجیب مواجهه شد که کمپین صلح‌سبز علیه غرق سکوی حفاری برنت سپار به اهداف خود دست پیدا کرد. در آن زمان تحریم‌هایی گسترده علیه ایستگاه های خدماتی شرکت شل وضع و اعمال شد. برنت سپار نگرشی نوین را به شرکت شل ارائه کرد.
پس از انجام ارزیابی شرکت‌ها از برند خود در قلمرو جهانی به این نتیجه رسیدند که مسئولیت اجتماعی شرکتی می‌تواند ارزش مستقیم اقتصادی تلقی شود. اگرچه هدف اولیه شرکت ایجاد سود است اما شرکت‌ها می‌توانند همزمان با ادغام مسئولیت اجتماعی شرکت به مثابه سرمایه‌گذاری استراتژیک با استراتژی سازمان، در اهداف اجتماعی و محیط‌زیستی به گونه‌ای فعالانه مشارکت کنند.
عملکرد شرکت‌های موفق در حوزه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی موید این مطلب است که فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی به عملکرد بهتر و در نتیجه افزایش سود و رشد منتهی می‌شود. برنامه‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی یک شرکت از یک‌سو تصمیمات مشتری در ارتباط با خرید محصول را متاثر کرده و از سوی دیگر بسیاری از سرمایه‌گذاران و کارمندان را در مسیر انتخاب شرکت هدایت می‌کند.
چالش اساس پیش‌روی بسیاری از شرکت‌ها مسئله‌ی جذب و نگهداشت نیروی کار ماهر است. نه تنها تصویر مثبتی از شرکت‌های استفاده‌کننده‌ی مسئولیت اجتماعی شرکتی وجود دارد بلکه این امر برای کارمندان نیز مهم است. در یک شرکت، فعالیت‌های مسئولانه از منظر اجتماعی در وهله اول کارمندان را درگیر می‌کند و به موضوعاتی چون سرمایه‌گذاری در حوزه سرمایه انسانی، سلامت، امنیت و مدیریت تغییر مرتبط است.
در کشور هند تعداد محدودی از کمپانی‌ها در زمینه مسئولیت اجتماعی شرکتی فعالیت می‌کنند. همراهی اقتصاد هند عمدتا بر تعدادی از شرکت‌های قدیمیِ خانوادگی و شرکت‌های عظیم مانند تاتا و شرکت‌های زنجیره‌ای بیرلا متمرکز است که مسیر را به سمتی سوق می‌دهند که مسئولیت اجتماعی شرکتی به عنوان جزء ذاتی برنامه‌های کسب‌و‌کارشان تبدیل شود. کمپانی‌های مذکور به‌گونه‌ای عمیق و تنگاتنگ با ابتکارات توسعه اجتماعی درباره تسهیلات در جوامع محلی درارتباط هستند. جمشیدپور، شهری پیشتاز واقع در شمال شرفی ایالت بیهار در هند، به عنوان تاتانگار شناخته می‌شود و به مثابه چراغ راهی برای دیگر شرکت هابه منظور پیروی به حساب می‌آید. جمشیدپور در حدود یک قرن پیش در محدوده زمین‌های جنگلی پدید آمد. فعالیت‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی شرکت تاتا در جمشیدپور، تهیه و تامین هزینه‌های سلامت و تحصیل تمام کارکنان و مدیران مدارس و بیمارستان‌ها را شامل می‌شود.
با وجود نمونه‌های بسیار موفق ، مبحث مسئولیت اجتماعی شرکتی در هند مسئله‌ای نوظهور و نوپا است.بخش غیررسمی اقتصاد هند در نیمی از تولید ناخالص ملی کشور مشارکت می‌کند و چیزی در حدود ۹۳% کارگران هندی در این بخش استخدام شده‌اند، اما همچنان مبحث مسئولیت اجتماعی شرکتیوپیاده‌سازی این مفهوم نادر است. در مقابل، مقابله با فقر، توسعه آموزش و نیز محافظت از محیط‌زیست در بسیاری از شرکت‌های هندی محلی موضوعیتی ندارند.
کشور هند از منظر نیروی‌کار دارای مزیت است. تجمع فعالیت‌های کسب‌و‌کار و سرمایه در جایی صورت می‌گیرد که هزینه‌ها و استانداردها همانند کشور هند پائین است. در کشور هند، تقاضا برای خدمات اخلاقی و مسئولانه با روندی ثابت در حال افزایش است.
اجرای نظام استانداردهای مسئولیت اجتماعی شرکتی در سطح ملی به عنوان تضمینی برای عرضه خدمات و محصولات اخلاقی و مسئولانه ضروری و مهم به نظر می‌رسد.
در دنیای واقعی شرکت ها چقدر از نظر اجتماعی مسئولند؟
عدم بهره‌مندی از رهنمون‌های بین‌المللی در زمینه مسئولیت اجتماعی شرکتی موجب شده است که کاربرد عملی این مفهوم متفاوت شود و استراتژی‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی در بسیاری از شرکت‌ها حاکی از نواقص عمده‌ای است. همچنان شکایت‌هایی علیه شرکت‌های چندملیتی در خصوص تخریب محیط‌زیست وجود دارد و نیز هستندسازمان های مردم نهادی که شرکت هایی را به نقض حقوق بشر متهم می کنند.
بعضی از منتقدین معتقدند که برنامه‌های مسئولیت اجتماعی شرکتی توسط شرکت‌های چندملیتی در مسیری به کار گرفته می‌شود که توجه اذهان را از پرسش های اخلاقی در خصوص فعالیت‌های اصلی آن‌ها دور سازد. اگرچه شرکت‌ها بیش از گذشته به مسئولیت اجتماعی خود آگاه هستند اما همچنان نیاز به تغییر مدیریت خود جهت سازگاری با چنین مفهومی دارند؛ کارمندان و مدیران نیازمند آموزش برای کسب مهارت‌ها و شایستگی‌های مهم و ضروری دارند.
شرکت‌های پیش‌رو می‌توانند با هدایت فرآیند در اجرای فعالیت‌های مرتبط با مسئولیت اجتماعی شرکتی موثر عمل کنند. مرکز کوپنهاگ و مسئولیت اجتماعی شرکتی اروپا در صدد انجام این مهم هستند که جامعه آکادمیک و فضای کسب‌و‌کار با هدف شناسایی نیازهای آموزشیِ بخش صنعت در خصوص مسئولیت اجتماعی شرکتی گرد هم آیند و در همکاری با هم فعالیت کنند. در شرایطی که مسئولیت اجتماعی شرکتی تنها توسط شرکت‌ها به کارگرفته می‌شود، کارمندان، مشتریان و سرمایه‌گذاران می‌توانند نقشی قاطع در زمینه‌های شرایط کاری، محیط‌زیست یا حقوق بشر بازی کنند و از سوی دیگر نیز می‌توانند در خرید کالا از شرکت‌هایی که مسئولیت اجتماعی شرکتیرا به کارمی‌گیرند و نیز باعث شوند که شرکت ها نسبت به جامعه مسئول باشند.
منتقدان بر این عقیده‌اند که مقررات دولتی و بین‌المللی بهتر و پیاده‌سازی آن‌ها، در مقایسه با معیارهای داوطلبانه، برای حصول اطمینان از رفتار مسئولانه شرکت ها در قبال جامعه ضروری و مهم است. مسئولیت اجتماعی شرکتی نباید به عنوان جایگزینی برای مقررات مربوط به حقوق اجتماعی یا استانداردهای زیست‌محیطی به شمار آید. در کشورهایی که چنین مقرراتی وجود ندارد،باید ابتدا تلاش شود که چارچوب قانونی مناسب به عنوان بستری برای فعالیت های مسئولانه در قبال جامعه ایجاد شود.
ابتکارات بین‌المللی برای مسئولیت اجتماعی شرکتی
دلیل توجه دولت‌ها به مبحث مسئولیت اجتماعی شرکتی چیست؟ وظیفه دولت‌ها حصول اطمینان از این مهم است که فرآیند تغییرات جهانی، اقتصادی و اجتماعی به‌گونه‌ای مناسب و عادلانه مدیریت شود. چندین رهنمون و استاندارد به عنوان چارچوبی برای مسئولیت اجتماعی شرکتی تدوین شده است:
رهنمون‌های سازمان همکاری و توسعه اقتصادی برای شرکت‌های چندملیتی و استانداردهای سازمان بین‌المللی کار، اصول مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را تدوین می‌کنند و در پیاده‌سازی مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی در سطح بین‌المللی کمک می‌کنند.
پوشش مسئولیت اجتماعی شرکتی
هیچ قاعده‌ی بین‌المللیِ واحد و قطعی برای شرکت‌ها درباره پوشش مسئولیت اجتماعی شرکتی وجود ندارد. سازمان سرز ، سرمایه‌گذاران و متخصصان محیط‌زیست به مشارکت بیش‌تر و نیز شفافیت بیش از پیش در مورد مبحث مسئولیت اجتماعی شرکتی امید دارند. گزارش‌دهی یکپارچه احتمال وقوع پدیده «سبزشویی » - رویه تاریک مسئولیت اجتماعی شرکتی* را کاهش می‌دهد.