اولین کتابخانه ی ایران ، کتابخانه ملی رشت
کتابخانه ملی رشت در جوار میدان شهرداری واقع شده است . در سال ۱۳۰۶ توسط جمعیت نشر فرهنگ گیلان تاسیس شده ، این جمعیت با هیات مدیره ای که یازده عضو دارد مدیریت می شود ودر تمام این مدت طولانی با کمک های مردمی اداره شده است و آخرین تغییرات اساسنامه اش در سال ۱۳۲۶ اتفاق افتاده است . هنوز هم قبض آب و برق کتابخانه را مردم فرهنگ دوست و علاقمند به کتاب شهر رشت پرداخت می کنند . در مقاطع مختلف از بعضی از کمک های دولتی و سازمان های وابسته بهره مند شده ، ولی همواره خود کفا و مستقل عمل کرده است . ۹۰% کتاب های کتابخانه (از اول تا کنون ) اهدایی مردم است . بیش از ۳۰۰ هزار عنوان کتاب چاپی و ۲۰۰۰ نسخه کتاب خطی گنجینه ی غنی این کتابخانه را تشکیل می دهد .
کتابخانه با داشتن قرائت خانه های مجزا و مخزن کتاب مجهز فضای بسیار مناسبی برای مراجعین بوجود آورده است . ساختمان اصلی قدیمی و در سال ۱۳۰۵ هم زمان با ساختمان شهرداری ساخته شده و اکنون به عنوان آثار ملی در میراث فرهنگی به ثبت رسیده است . ساختمان جدید که با ظرافت و سلیقه ی خاصی به آن اضافه شده نیاز های امروزی کتابخانه را پوشش می دهد .
بازدید از کتابخانه ملی رشت توفیقی بود که نمایندگان انجمن حامی پیدا کردند و استقبال و روی خوش آقای دکتر شرفی مدیر محترم کتابخانه این بازدید را کامل کرد . ما از ایشان و تمامی اعضائ جمعیت نشر فرهنگ گیلان تشکر می کنیم و به داشتن هم وطنان گیلانی که بالا ترین آمار مطالعه را دارند و حدود ۹۰ سال از چنین مرکزی حمایت کردند افتخار می کنیم و امیدواریم که مشابه این نمونه در سایر شهر ها و استان ها نیز بوجود آید .حمیده لامعی رشتی
کتابخانه ملی رشت
کتابخانه ملی رشت یکی از قدیمی‌ترین کتابخانه‌های عمومی ایران است که به ابتکار و هزینه مردم ساخته شده و فعالیت می‌کند. از این‌رو، وصف ملی بر آن گذاشته شده است.
در خردادماه ۱۳۰۶ش. چند تن از دانش‌دوستان شهر رشت، با هدف اعتلای دانش مردم و ارتقای سطح فرهنگ عمومی، جمعیتی را به‌نام "جمعیت نشر فرهنگ گیلان" بنیان نهادند که یکی از هدف‌های اصلی آن تأسیس کتابخانه بود.
با استفاده از نفوذ معنوی، اداری، و اجرایی اعضای جمعیت، به‌ویژه محمدعلی تربیت، رئیس وقت اداره معارف (آموزش و پرورش) گیلان، و بنیان‌گذار کتابخانه عمومی تربیت تبریز، زمینی به مساحت ۲۷۰ مترمربع از طرف شهرداری رشت در مرکز شهر در اختیار این جمعیت گذاشته شد تا عملیات ساختمان کتابخانه در آن آغاز شود. برای این کار ابتدا یک مهندس یونانی به‌نام دیمیتری از طرف جمعیت مأمور شد. اما عملیات ساختمانی بلافاصله بعد از شروع به‌خاطر کمبود اعتبار متوقف شد. سال بعد با کمک مالی مجدد اعضای جمعیت و اعانه‌های مردم، عملیات ساختمانی شتاب گرفت و طبقه اول آن با چهار باب مغازه ساخته شد. اما بار دیگر به‌سبب بی‌پولی ادامه کار متوقف شد. این بار اعضا به چاپ قبض‌های اعانه پرداختند. هنرمندان جمعیت چند نمایش بر صحنه بردند و از فروش بلیط پولی جمع‌آوری کردند. به‌علاوه، با مساعدت رئیس اداره مالیات، بخشی از مالیات صدور برنج از استان به جمعیت داده شد. اما باز هم ساختمان به پایان نرسید
چند سال بعد، سرداراف، مهندس آلمانی شهرداری رشت از سوی فضل‌الله زاهدی، فرمانده وقت ارتش گیلان، و پس از تأمین اعتبار، مأمور ساختمان کتابخانه شد. عملیات ساختمانی طی نشیب و فرازهایی تا ۱۳۱۳ به‌طول انجامید و همزمان با برگزاری هزاره فردوسی، ساختمان کتابخانه افتتاح شد. البته کار کتابخانه عملا از بهار ۱۳۰۹ در طبقه اول شروع شده بود، حتی در یکی از مغازه‌های چهارگانه آن استفاده از کتاب، مجله، و روزنامه به‌صورت رایگان، ولی در سطح محدودی آغاز شده بود.
تعداد کتاب‌ها در روز افتتاح ۱۷۵۹ جلد بود. همه آنها اهدایی اعضای جمعیت و افراد نیکوکار شهر بود. نخستین رئیس کتابخانه، محمدعلی پیربازاری، از مجاهدان نهضت جنگل و همرزم میرزاکوچک جنگلی بود که در آن وقت ریاست مریضخانه ملی (بیمارستان پورسینای فعلی) را نیز برعهده داشت.
ساختمان اصلی و اولیه کتابخانه که در زمان خود باشکوه محسوب می‌شد، در دو طبقه احداث شده بود. چهار باب مغازه بزرگ در طبقه اول برای آن ساخته شده بود تا سرقفلی و اجاره بهای آنها صرف کتابخانه شود. طبقه دوم هم دارای یک راهروی وسیع، یک تالار برای مطالعه مجلات و روزنامه‌ها، دو تالار مطالعه مجزا برای مردان و زنان، و یک مخزن کتاب بود.در شهریور ۱۳۲۰، در زمان اشغال شهر توسط روس‌ها، ساختمان کتابخانه نیز به تصرف آنها درآمد و براثر بی‌مبالاتی سربازان روسی، بسیاری از منابع کتابخانه، به‌ویژه بخشی از روزنامه‌های گیلان، از میان رفت. بعد از رفتن روس‌ها، چندی هم ساختمان کتابخانه در اشغال "کلوپ شاهپور" بود تا آنکه با مساعی بهاءالدین املشی، از بنیان‌گذاران اولیه کتابخانه، از تصرف کلوپخرید کتاب غالبآ از بودجه مختصری که کتابخانه در طول سال پس‌انداز می‌کند، میسر است. بر این اساس تنها سالی یک بار به‌هنگام برپایی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، خرید صورت می‌گیرد. البته در بیشتر موارد، مردم و خانواده‌های فرهنگ‌دوست شهر و استان، کتاب‌های خود را به کتابخانه اهدا می‌کنند. افزون بر این، مؤلفان، مترجمان، ناشران، و بعضی دانشگاه‌های قدیمی کشور نظیر دانشگاه تهران و دانشگاه تبریز انتشارات خود را به رایگان به کتابخانه ارسال می‌دارند.
در ۱۳۶۳، یک گروه تحقیقات علمی و فرهنگی با شرکت گروهی از محققان و پژوهشگران برجسته گیلان به‌نام "انجمن گیلان‌شناسی" تشکیل شد. چندین نمایشگاه کتاب بزرگ و قابل توجه نیز در کتابخانه برگزار شد و کمک مالی درخور توجهی را جلب کرد. خرید و سفارش تازه‌ترین کتاب‌های خارجی به‌ویژه کتاب‌های پزشکی و مهندسی از خارج از کشور، ارتباط دائم با کتابخانه‌های بزرگ ایران و جهان و ارائه یک سری خدمات فنی کتابداری به شیوه مدرن به‌مدد کتابداران متخصص اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان، از زمره فعالیت‌های آن دوره یعنی سال 1363 بوده است.
اعضای کتابخانه نزدیک به ۵۰ هزار نفر است که از میان آن ۲۵۰۰ تن عضو فعال هستند. درآمد و در خدمت مردم قرار گرفت. در دی‌ماه ۱۳۲۹، شهرداری قطعه زمین کوچکی از باغ پشت ساختمان خود را به کتابخانه داد تا در آن مخزن‌نسوز احداث کند.
کتابخانه ملی رشت در ۱۳۴۶، مجددآ ۲۲۰ مترمربع زمین حاشیه خیابان به کتابخانه داده شد تا از آن برای ساختن یک تالار استفاده شود. بالاخره در ۱۳۷۰ کتابخانه موفق شد با کمک مردم و دولت طبقه دیگری بر بنای کتابخانه بیفزاید و تالار بزرگ و مناسبی به گنجایش ۳۰۰ صندلی احداث کند.
کتابخانه ملی رشت هم اینک در سه طبقه با زیربنایی نزدیک به ۲۰۰۰ مترمربع و دو تالار بزرگ خواهران و برادران با گنجایش ۵۵۰ صندلی در مرکز شهر رشت دایر است.
درآمد کتابخانه از اجاره بهای مغازه‌های آن (بعد از توسعه اخیر، 7 باب)، حق عضویت اعضای کتابخانه، حق عضویت اعضای جمعیت نشر فرهنگ گیلان، اعانات شهرداری، و کمک مؤسسات و افراد نیکوکار تأمین می‌شود. چون کتابخانه بودجه ثابت و کافی ندارد، نمی‌تواند برای روزآمد کردن سازمان فنی خود هزینه کند و از این جهت از نظر خدمات فنی از کتابخانه‌های روز عقب‌تر است
.
.